“Hãy đi đặt người canh gác” có thể được xem là phần hai của tác phẩm văn học kinh điển “Giết con chim nhại” của Haper Lee. Nếu ở “Giết con chim nhại”, người đọc ngưỡng mộ hình tượng một người cha chính trực cùng những thông điệp đạo đức trực tiếp của con người như lòng trắc ẩn, sự rộng lượng, hiểu biết; thì “Hãy đi đặt người canh gác” là cuộc hành trình tìm kiếm bản thân mình của Jean Louise đang ở tuổi trưởng thành.

Tuy nhiên có một điều thú vị là, “Hãy đi đặt người canh gác” được viết trước “Giết con chim nhại”. Haper Lee từng chia sẻ, mùa hè năm 1957, bà gửi bản thảo “Hãy đi đặt người canh gác” đến nhà xuất bản. Biên tập viên thích thú với những đoạn hồi tưởng về thời thơ ấu của Scout, nên thuyết phục bà viết về một cuốn tiểu thuyết khác tập trung vào tuổi thơ của nhật vật. Harper Lee đã dành vài năm để viết lại và cho ra đời tác phẩm “Giết con chim nhại” vào năm 1960.

Trong “Hãy đi đặt người canh gác”, Jean Louise Finch nay đã 26 tuổi, sinh sống và làm việc tại New York, về thăm nhà ở thị trấn nhỏ Maycomb, bang Alabama miền Nam nước Mỹ. Chuyến trở về với gia đình không ngờ đã khiến cô hoàn toàn vỡ mộng và sụp đổ khi những anh hùng thời thơ ấu của cô – người cha luật sư Atticus chính trực và Henry Clinton, người bạn thưở nhỏ, vẫn luôn theo đuổi cô bấy lâu lại ngồi trong phòng họp kín với những kẻ cổ xúy cho nạn phân biệt chủng tộc, những kẻ thù ghét người da đen.

Sự sụp đổ niềm tin và hoang mang của Jean Louise khi phát hiện sự thật cũng khiến người đọc bối rối theo. Bởi hình tượng người cha Atticus dịu dàng, thấu hiểu, luôn đứng về phía người da đen yếu thế đã trở thành lý do quan trọng khiến độc giả yêu mến “Giết con chim nhại”.

Nhưng với “Hãy đi đặt người canh gác”, Haper Lee vẫn gây ấn tượng với lối viết sắc sảo, lối kể hấp dẫn, hài hước. Mỗi nhân vật trong tác phẩm của bà đều mang nét đặc trưng riêng, và Jean Louise đặc biệt hiện lên là một cô gái chính trực như chính tấm gương bố Atticus mà cô thấy suốt thời thơ ấu và niên thiếu của mình. Thậm chí, chú Jack của Jean cho rằng cô là người “cuồng tín” – “người trung thành một cách ngoan cố và không nhượng bộ với giáo hội, đảng phái, niềm tin, hoặc ý kiến của mình”. Từ cuộc đấu tranh âm thầm bên trong và cả hành động bên ngoài của Jean đối với những quan điểm đạo đức cổ hủ của người bác Alexandra, đến những tự vấn và cuộc đối mặt, đối thoại gay gắt với bố Atticus của cô thể hiện rõ điều này.

“Hãy đi đặt người canh gác” phản ánh gay gắt hơn mâu thuẫn xã hội Mỹ thời bấy giờ về phong trào đòi tư cách công dân, bình đẳng cho người da đen, nhưng len lỏi suốt tác phẩm độc giả vẫn cảm nhận được tình yêu thương gia đình – nền tảng để Jean trở thành một cô gái mạnh mẽ, giàu lòng trắc ẩn.

Nếu thời thơ ấu, bố Atticus là người hùng với Jean, thì ở thời điểm trưởng thành này, bác sĩ Jack Finch là người giúp Jean nhận ra nhiều điều về chính cô, về một sự thật rằng chúng ta dễ dàng nhìn nhận mình là ai trong quá khứ nhưng để nhìn ra mình đang là gì ở hiện tại thì rất khó. Ông cũng giúp Jean hiểu rằng, ở mỗi giai đoạn ta sẽ nhìn thế giới ở góc độ khác nhau. Điều quan trọng, Jean Finch giúp Jean ý thức được rằng, bố Atticus cũng là một con người bình thường, cũng có khiếm khuyết và sai lầm.

Thêm một bài học ở tuổi 26 của Jean, là một người chỉ chín chắn khi có được “sự khiêm nhường của trí tuệ” hay nói cách khác là tính khiêm tốn. Và quê hương luôn dạy chúng ta nhiều điều, mà những điều mà mỗi người học được là khác nhau, như sự khác nhau giữa Jean và Henry Clinton.

Jack Finch nói với Jean rằng, “Hòn đảo của mỗi người, Jean Louise ạ, kẻ canh gác của mỗi người, là lương tâm của họ. Không có cái thứ được gọi là ý thức tập thể đâu.” Bởi thế, dù mỗi người có một lập trường riêng, điều còn lại và mãi ở đó là tình yêu của Jean dành cho bố và niềm tự hào của Atticus về cô con gái luôn dám đấu tranh, bảo vệ những điều mà cô tin là đúng.

Bài review đăng trên báo HNM Cuối tuần.