Kể các câu chuyện đan xen nhau không tuân theo một trật tự thời gian, không gian nhất định; tiểu thuyết Hồ – Kawabata Yasunari dẫn người đọc vào thế giới của thực, mơ hòa lẫn; giống như tấm gương soi chiếu nỗi đau nước Nhật sau thế chiến thứ II.
Đôi nét cuộc đời Kawabata Yasunari
Yasunari Kawabata là tiểu thuyết gia Nhật Bản đầu tiên và người châu Á thứ ba đoạt giải Nobel Văn chương sau Rabindranath Tagore và Shmuel Yosef Agnon. Ông sinh ngày 14/6/1899, tại Osaka. Kawabata mồ côi khi mới lên 2, từ đó ông và chị sống cùng ông bà ngoại. Khi Kawabata lên 7 tuổi, bà ngoại qua đời. Năm ông lên 9 thì mất chị. Ông ngoại mất khi Kawabata được 14 tuổi, sau đó ông phải về Tokyo sống với gia đình người dì. Ở tuổi đôi mươi, Kawataba bị cô gái ông hết lòng yêu thương từ hôn không một lời giải thích.
Chính tuổi thơ bất hạnh và cuộc sống cô đơn côi cút dưới sự ảnh hưởng của chiến tranh đã tạo nên cảm thức cô đơn, nghiệt ngã trong các tác phẩm văn chương của Kawataba.
Mặc dù hầu hết là những tác phẩm bi ca nhưng những cuốn sách của Yasunari Kawabata là sự phản ánh đa diện nền văn hóa cũng như tâm hồn Nhật Bản. Sự nghiệp văn chương của Kawataba để lại nhiều tác phẩm giá trị như: Lễ Chiêu Hồn, Vũ Nữ Izu, Xứ Tuyết, Ngàn Cánh Hạc, Hồ, Những Người Đẹp Say Ngủ,…
Năm 1972, Kawabata tự tử bằng khí đốt, hành động đi ngược lại với tư tưởng phản đối kịch liệt việc tự sát trước đó của ông. Có nhiều giả thuyết được đưa ra về cái cái chết của ông, tuy nhiên Kawabata không để lại thư tuyệt mệnh, nên cho đến nay nguyên nhân cái chết của ông vẫn là một bí ẩn.
Nội dung của tác phẩm
Tiểu thuyết Hồ là câu chuyện được kể đan xen giữa hiện thực và hồi tưởng của hai nhân vật chính: Momoi Gimpei – một thầy giáo dạy quốc văn, ba mươi tư tuổi bị đuổi khỏi trường vì quan hệ tình cảm với học sinh của mình và Miyako – một thiếu nữ ở độ tuổi hai mươi phải bán thân cho ông già bảy mươi tuổi Arita.
Mất bố từ nhỏ, Gimpei cùng mẹ sống ở gia đình nhà ngoại tại một ngôi làng nhỏ và chịu sự ghẻ lạnh từ họ hàng, điển hình là cô chị họ Yayoi. Gimpei cũng bị người mẹ xinh đẹp bỏ rơi suốt thời thơ ấu. Nỗi mặc cảm về ngoại hình với đôi bàn chân xấu xí và khát khao tình cảm người mẹ đã biến Gimpei trở thành kẻ có thói quen bệnh hoạn. Đó là bám theo những cô gái của vẻ đẹp dịu dàng, để tìm kiếm cảm giác được gặp mẹ.
Trong khi đó, Miyako là một thiếu nữ xinh đẹp, nhưng số phận đưa đẩy cô trở thành vợ bé, một món đồ chơi của ông già bảy mươi tuổi. Trong cuốn tiểu thuyết này, Miyako là hiện thân cho cái đẹp mà Gimpei đang tìm kiếm, khao khát.
Một ngày nọ, trên đường trở về nhà từ ngân hàng, Miyako bị Gimpei bám đuôi. Bất cẩn, Miyako làm văng chiếc túi trong đó có toàn bộ số tiền cô dành dụm được suốt nhiều năm thanh xuân. Mặc dù tiếc nuối số tiền nhưng sợ hãi nên Miyako không dám quay trở lại để tìm. Trong khi đó, Gimpei dù rất hối hận nhưng lòng tham khiến hắn không trả lại và đốt hết những giấy tờ trong chiếc túi. Hai con người cứ quanh quẩn trong cảm xúc của riêng mình, từ đó những câu chuyện trong quá khứ của họ cũng dần được phơi bày.
Nỗi buồn và sự cô độc
Bao trùm tác phẩm là không gian xám xịt những ngày mùa đông ở thành phố Tokyo còn nhiều tàn tích chiến tranh. Sự cô đơn và bất hạnh của các nhân vật dâng đầy lên từng câu chữ của cuốn tiểu thuyết chưa đầy hai trăm trang. Hành trình truy tìm cái đẹp trong tiểu thuyết Hồ cũng được triển khai theo cách thức kì quái thông qua thói quen bám đuôi những cô gái đẹp của Gimpei. Sự đam mê cái đẹp trở thành câu chuyện rùng mình, phơi bày những góc khuất đen tối trong tâm hồn con người.
Đặc biệt, trong cuốn tiểu thuyết không tồn tại trật tự thời gian cũng như không gian. Người đọc bị cuốn theo những hồi tưởng của Gimpei và Miyako về quá khứ rồi đột ngột trở lại hiện thực. Tuy nhiên, các dữ kiện của câu chuyện được kết nối bằng một sợi chỉ xuyên suốt tác phẩm là sự cô đơn, cô độc của nhân vật. Và mặt hồ không tên, nơi người cha của Gimpei chết không rõ nguyên nhân và là nơi Gimpei cùng chị họ Yayoi dạo chơi suốt thời thơ ấu là hồ băng lạnh giá chứ không phải hồ nước trong xanh như tưởng tượng của người đọc khi mới nhìn vào tựa đề cuốn sách.
Không chỉ có hai nhân vật trung tâm là Gimpei và Miyako, độc giả có thể cảm nhận sự cô độc ngự trị ở cả những nhân vật phụ như cô học trò Hisako, ông già Arita. Chính ám ảnh bị bỏ rơi, bị coi thường và sự thù hận đã khiến con người ta ngày ngày sống trong sợ hãi và luôn cảm thấy cô đơn. Họ luôn khao khát cảm giác được yêu thương, được sẻ chia, được tự do.
Kể câu chuyện của hai nhân vật tưởng chừng không liên quan đến nhau, nhưng thực tế cuốn tiểu thuyết đan xen một cách tinh tế các mối quan hệ ngẫu nhiên được kết nối với nhau rất mong manh. Cô thiếu nữ Miyako bán thân làm vợ lẽ ông già Arita. Em trai của cô có cô bạn gái Machie yêu bạn thân của cậu, chiều chiều bí mật gặp mặt trên bờ đê nơi Gimpei từng bám đuôi cô bé. Trong khi đó, Gimpei lại từng được ông già Arita thuê viết các bài phát biểu tại trường của người yêu, Hisako. Những hồi tưởng của Gimpei cùng các sự kiện hiện tại được kết nối vô hình trung lại xoay quanh cuộc đời Gimpei.
Sự tồn tại đan xen giữa cái đẹp và cái xấu
Nếu Gimpei là một nhân vật hiện lên với vẻ thảm bại cả về thể xác lẫn tinh thần thì những điều mà Gimpie đeo đuổi là cái đẹp. Gimpei tôn thờ phụ nữ đẹp, cái đẹp như vẻ đẹp của mẹ gã. Vì vậy, những người phụ nữ xuất hiện trong đời gã đều là những hình tượng điển hình cho cái đẹp ở phụ nữa. Đó là người chị họ xinh xắn ngày còn bé chơi cùng gã, là cô nữ sinh Hasiko người yêu gã, là cô gái Miyako đánh mất chiếc túi, là cô gái Machie, là cô gái trong nhà thổ với giọng nói êm dịu, nhẹ nhàng.
Trên bờ đê nơi Gimpei bám theo Machie, bên cạnh cái rãnh tối tăm và bẩn thỉu nơi Gimpie ẩn náu để nhìn lén cô gái, ngay sau đó diễn ra lễ hội đom đóm lung linh. Cũng nhờ bám đuôi, biết đến Machie, Gimpei nhận ra một con người dễ mủi lòng vẫn còn tồn tại ở trong mình. Và song song tồn tại với những tội lỗi xấu xí, lòng trắc ẩn vẫn ẩn náu đâu đó trong trái tim con người.
Tuy nhiên, cuốn tiểu thuyết cũng để lại nhiều dư vị xót xa. Gimpei gặp một người phụ nữ xấu đúng nghĩa theo mô tả của gã sau khi rời khỏi lễ hội đom đóm. Lúc này câu chuyện mang đến cho người đọc cảm giác hiện thực hơn và tưởng chừng những người phụ nữ đẹp từng xuất hiện trong đời gã chỉ là những giấc mơ.
Đặc biệt, kết thúc của cuốn tiểu thuyết thực sự là một thử thách đối với người đọc. Bởi nó mở ra một không gian lơ lửng. Ranh giới giữa sự đẹp đẽ và xấu xí, sự thanh cao và dơ bẩn bỗng bị xóa nhòa và tan rã. Nhưng giá trị của cuốn thuyết nằm ở việc gợi mở những suy ngẫm khác nhau ở độc giả thông qua kết thúc bất ngờ.
Phan Xâm
Tháng 9/2019.
