Có những đau đớn không tưởng, nhưng mình biết rằng, đau đớn đó có thật. Những tàn ác hãi hùng ấy là thật.
Nhưng ông đã viết một cuốn tiểu thuyết thật đẹp và thơ. Đẹp bởi ngôn từ, bởi nỗi đau, bởi tình yêu, bởi chia lìa mất mát. Bởi mùa xuân, bởi ngọn gió, cái cây, mùa hè, mùi hương, trái cam, kỷ niệm, ký ức… bởi mọi điều.
Trong quá trình đọc. Mỗi lúc phải dừng lại, sau đó trong đầu mình vẫn cứ nghĩ mãi về nó, về cuốn sách. Có cái cảm giác cứ treo lơ lửng. Không phải vì đọc chưa xong, mà là câu chữ, nỗi buồn, tình yêu, nỗi nhớ thắt ruột, những tuyệt vọng và hy vọng treo lơ lửng.
Ông chia sẻ trong buổi ra mắt sách rằng, ban đầu định viết dạng hồi ký nhưng rồi nhận ra đó không phải câu chuyện mình muốn kể. Nghĩa là thể loại không truyền tải được ý nghĩa. Và quả thực, tiểu thuyết vừa vặn và thơ cho nỗi đau, tình yêu, ký ức của người viết.
Mọi thứ buồn biết bao nhiêu. Con người, từ ngữ, câu, nỗi buồn, đẹp mà buồn biết bao nhiêu!
Có những người, những thế hệ đi qua lịch sử, và ký ức của họ dày đặc, sâu và mênh mông, đến nỗi trong đêm im lặng, mình đọc và hình dung về nó, thứ xuất hiện là sự im lặng, khoảng không lờ nhờ mờ ảo của nắng hè gắt gỏng, mặt nước rập rềnh mênh mông trên biển và dáng người nằm co trong lòng thuyền không còn thiết tha gì đời sống. Nhưng vẫn tồn tại.
Cuốn sách có thật nhiều những ý niệm về sự sống, tình yêu, nỗi đau, ký ức, tự do, quá khứ. Tin rằng, đó là một cuộc hành trình sống đến tận cùng, nhìn lại và nhìn sâu tận vào sự sống.
Em, tôi, nàng, cô, chúng tôi, chúng ta, bạn… Tất cả những ngôi kể, đại từ liên tiếp không tách bạch ngay trong một đoạn và những chương chỉ có một câu; làm thành một chuỗi “miên viễn” tình yêu-nỗi đau-nỗi nhớ-hiện thực-ký ức-quá khứ-người yêu dấu-lịch sử-hy vọng-buông thả-chìm xuống rồi trồi ngang mặt nước và rồi tiếp tục bước đi trong đời sống.
“Cửa sổ tầng ba của căn nhà ba tầng lầu, cuối ngõ hẻm. Chúng ta đã sống những ngày thật đẹp ở đó, em nhớ không, những trưa nắng vàng mờ ảo. Chúng ta đã sống một không gian chật hẹp, qua mùa mưa, mùa nắng, ngày đói khổ, ngày hạnh phúc, đạp xe bên nhau dưới hành trứng cá rợp bóng mát. Sự sống không bao giờ lặp lại. Sự sống bao giờ cũng mới. Anh đã chạm vào tay em. Nước mắt đã khô từ những ngày tháng cũ. Số phận nguyền rủa chúng ta. Một người nào đã ném chúng ta xuống vực thẳm. Một người nào đã chạm vào tay em. Anh chở em trên xe, ghé đổ xăng ở một người bán xăng lậu lấp ló sau gốc cây ngoài hẻm. Ngày đó em nói: em muốn có một đứa con với anh.
Nhưng khi gặp anh trên bến xe miền Tây, em chỉ hỏi: anh đã ăn gì chưa?”
Em lôi trong túi áo mưa ra một ổ bánh mì xá xíu, giữ kỹ suốt ngày nhưng vẫn ướt, đưa cho anh, anh nhìn ra dấu hỏi, em bảo em ăn rồi. Tôi cầm ổ bánh mì trong tay, cắn từng miếng, cố nuốt, nhìn những sợi mưa cắt qua khuôn mặt tái xanh của nàng. Tôi nuốt không được. Bánh mì ướt mắc nghẹn trong cuống họng. Tôi nhai những sợ mưa trong cổ họng. Những sợi mưa đục, dai, dài dằng dặc. Gió thổi vàng đám lá bàng bay cuốn nhiều vòng trên bến xe. Bạn bỏ nhà ra đi khi còn trẻ tuổi. Thế là, những ngày sau, bạn đều ngoái lại. Không phải chỉ là cắn nhà, cái sân gạch, bạn ngoái lại tuổi thơ của mình, ngoái lại thời gian.”
“Mùa xuân, những con bướm chúa monarch sẽ bay ngược về phương bắc. Bướm không thể sống quá lâu, chỉ chừng một tháng, chúng đẻ trứng xuống, chết ngay sau đó. Trên những đôi cánh mong manh những con bướm vừa ra đời tiếp tục cuộc hành trình trở về quê cũ, bay những dặm đường xa xôi đôi khi bằng cả một thế hệ, đôi khi nhiều hơn một thế hệ, tiếp tục đẻ trứng xuống và chết đi, và những con bướm non mới ra đời tiếp tục công việc của nó, bay.
Cuối con đường tự do của chúng tôi, lòng tôi bị chiếm lĩnh bởi nỗi buồn, tựa như hư hô, như sự biến mất. Khi nỗi buồn tới, nó bao giờ cũng tới không đúng lúc. Bạn không chuẩn bị. Tôi chìm vào nó, rơi xuống, lặn sâu vào.”
“Tình yêu không phải là thứ tôi có thể làm ra. trong khi tôi sống đến tận cùng đời sống của mình, tình yêu sẽ tới.”
Gấp cuốn sách lại, những giờ sau đó, những ngày sau đó; mình vẫn nghĩ về cuốn sách, vẫn hình dung những “năm tháng cũ” trong những gì được nói và những gì không nói. Dẫu tất cả rồi cũng qua, nhưng những ký ức về quê hương, về “tình yêu miên viễn Người yêu dấu” ấy hẳn vẫn luôn ở đó, trong một giây phút nào đó của ngày, của đêm, trong bóng tối, dưới ánh nắng… sẽ lại hiển hiện.
Phan Xâm
Hà Nội, tháng 6/2025.
